"Türkiye'nin İkinci 500 Büyük Sanayi Kuruluşu" belli oldu

İSO tarafından 27 Mayıs'ta açıklanan "İSO Türkiye'nin 500 Büyük Sanayi Kuruluşu-2024" araştırmasının ardından daha çok KOBİ niteliğindeki kuruluşları kapsayan "İSO Türkiye'nin İkinci 500 Büyük Sanayi Kuruluşu-2024" araştırmasının sonuçları kamuoyuyla paylaşıldı.

Buna göre, İSO İkinci 500'ün üretimden satışları geçen yıl yüzde 41 artışla 1 trilyon 393 milyar liraya yükselirken, artış oranı son üç yılın altında kaldı. Geçen yıl yüzde 41,1 olan yıllık ortalama Yurt İçi Üretici Fiyatları Endeksi (Yİ-ÜFE) ile arındırıldığında üretimden satışlar reel olarak binde 1 geriledi. Böylece 2022'de yüzde 10,4, 2023'te yüzde 5,2 olan üretimden satışlardaki reel düşüş eğilimi tıpkı İSO 500'de olduğu gibi üst üste üçüncü yıla taşınmış oldu.

Geçen yıl İSO İkinci 500'de ilk sırayı 4 milyar 186 milyon liralık üretimden satışla İstanbul Asfalt Fabrikaları alırken, onu 4 milyar 185 milyon lirayla Yılmaz Redüktör, 4 milyar 169 milyon lirayla Boyteks Tekstil izledi.

2024 araştırmasında ilk 3'te bulunan şirketlerin önceki yılki listede çok gerilerde olması dikkati çekti. 2023 araştırmasında "İstanbul Asfalt Fabrikaları" 283'üncü, Yılmaz Redüktör 412'nci, Boyteks Tekstil ise 490'ıncı sırada yer almıştı.

İkinci 500 sıralamasına üretimden satışları 4 milyar 186 milyon lira ile 1 milyar 820 milyon lira arasında kalan şirketler girerken, 66 yeni kuruluş 2024 listesinde yer alma başarısı gösterdi. 41 kuruluş, 2023 araştırmasında İSO 500'de iken geçen yıl İSO İkinci 500'e geriledi. 393 kuruluş araştırmanın son iki yılında da İkinci 500'de yer aldı.

Geçen yıl zayıflayan küresel talep koşullarına rağmen Türkiye'nin ihracatı yüzde 2,4 ile ılımlı bir artış göstererek 261,8 milyar dolara yükselmiş, sanayi sektörü ihracatı yüzde 2,6 artışla 252,1 milyar dolar olmuştu. İSO İkinci 500'ün ihracatı ise yüzde 6,2 artışla 15,9 milyar dolara çıktı.

Artış oranı İSO 500'ün üzerinde gerçekleşirken, bu durum büyük ölçüde İSO İkinci 500'de sayısal olarak daha fazla ağırlığa sahip tekstil ve giyim sektörlerindeki güçlü ihracat performansından kaynaklandı. Böylece ikinci 500'ün Türkiye sanayi ihracatı içindeki payı 0,2 puan artarak yüzde 6,3'e yükseldi.

Geçen yıl İSO 500'de olduğu gibi İSO İkinci 500'de de karlar sert düşüş gösterdi. İkinci 500'ün faaliyet karı 2024'te önceki yıla göre yüzde 18,9 azalarak 118 milyar liraya gerilerken, faaliyet karlılığı yüzde 12,6'dan yüzde 7,3'e indi. Bu oran 2014-2023 ortalaması olan yüzde 10,9'un oldukça altında gerçekleşti.

Şirketlerin vergi öncesi kar ve zarar toplamı yüzde 63,8 düşüşle 34 milyar liraya inerken, satış karlılığı oranı yüzde 8,2'den yüzde 2,1'e düştü. Bu oran son 10 yılın ortalaması olan yüzde 7'nin oldukça altında kaldı.

Vergi öncesi kar ve zarar toplamındaki düşüşte enflasyon muhasebesi uygulaması sonucunda oluşan 20,6 milyar liralık net enflasyon düzeltmesi zararının da etkisi oldu. Bu zararın satış karlılığına etkisi 1,3 puan olarak gerçekleşti.

Faiz, amortisman ve vergi öncesi kar/zarar toplamı ise yüzde 16'lık artışla 205 milyar liraya yükseldi. Buna karşılık FAVÖK karlılığı oranı 2,6 puan düşüşle yüzde 12,7'ye geriledi. Söz konusu oran 2014-2023 ortalaması olan yüzde 13,8'in altında kaldı.

İSO İkinci 500'de vergi öncesi dönem kar eden kuruluş sayısı 428'den 341'e geriledi. Zarar eden kuruluş sayısı da 72'den 159'a yükseldi. Bu sayı, İSO İkinci 500'ün açıklanmaya başladığı 1997'den bu yana en yüksek değer olarak dikkat çekti.

Diğer taraftan, operasyonel karlılığı gösteren faiz, amortisman ve vergi öncesi kar/zarar büyüklüğü esas alındığında, kar eden firma sayısı 495'ten 470'e geriledi ve zarar eden firma sayısı 30 ile 2013 sonrasındaki en yüksek seviyesine çıktı. 2023'ün ardından 2024'te de net kambiyo zararı oluştu.

İkinci 500, geçen yıl kambiyo ve enflasyon düzeltmesi işlemleri haricindeki diğer gelirlerden 40 milyar lira net kar elde etti. Bu rakamın net satışlara oranı da yüzde 1,6'dan yüzde 2,5'e yükseldi.

Araştırmaya göre, İSO İkinci 500'ün finansman giderleri yüzde 45,4 artarak 95 milyar liraya yükseldi. Aynı yılda faaliyet karı ise yüzde 18,9 azalışla 118 milyar liraya geriledi. Böylece finansman giderlerinin faaliyet karına oranı 35,8 puan artışla yüzde 80,9'a yükseldi.

Enflasyon muhasebesi uygulaması 2023 yılında aktifler ve özkaynaklar başta olmak üzere bilanço büyüklüklerinde önemli artışlara yol açmıştı. Bu anlamda İSO İkinci 500 üzerinde geçen yıl enflasyon düzeltmesinin etkisi daha sınırlı kaldı.

Aktif tarafta dönen varlıklar yüzde 35,5, duran varlıklar ise yüzde 38,7 büyüdü. Böylece aktif toplamındaki artış yüzde 37 olarak gerçekleşti. Pasif tarafında ise özkaynaklar yüzde 41,3 artarken, toplam borçlardaki yükseliş yüzde 32,2 ile daha düşük kaldı. Bu da 2023'te olduğu gibi 2024'te de özkaynakların aktiflerin üzerinde büyüdüğünü gösterdi.

Toplam borç artışı yüzde 76,7'den yüzde 32,2'ye geriledi

İSO İkinci 500 borç ve özkaynakların dağılımı açısından incelendiğinde 2024'te kaynak yapısındaki değişim özkaynaklar lehine gerçekleşti. 2023'ten 2024'e özkaynakların toplam aktifler içindeki payı yüzde 53,6'dan yüzde 55,2'ye çıkarken, toplam borçların payı yüzde 46,4'ten yüzde 44,8'e geriledi.

Önceki yıl yüzde 76,7 artan toplam borçlar, 2024'te yüzde 32,2 büyüdü. Artış oranı mali borçlarda yüzde 66'dan yüzde 45,1'e, diğer borçlarda ise yüzde 87,5'ten yüzde 20,6'ya geriledi. 2024'ten önceki üç yılın aksine mali borçlar diğer borçların üzerinde büyüdü. Bu durum, yükselen faizlere rağmen nispeten daha küçük ve orta ölçekli kuruluşların finansman ihtiyacını karşılamak için kredi kullanmak durumunda kaldığına işaret ediyor.

Borçların vadelerine göre gelişiminde özellikle kısa vadeli mali borçlardaki artışın yavaşlaması dikkati çekti. Kısa vadeli mali borçların toplam borçlar içindeki payı, uygulanan sıkı para politikalarının etkisiyle 2023'te yüzde 59,1'e, 2024'te ise yüzde 57,4'e geriledi.

Devreden KDV tutarı yüzde 24 artarak 17,4 milyar liraya yükseldi. Bu artış, enflasyonun altında kalması bakımından pozitif tablo sundu. Özellikle enflasyonun yüksek seyrettiği dönemlerde, devreden KDV sorunu sanayi kuruluşlarının nakit akışı açısından daha da önemli bir yük haline geldi.

Teknoloji yoğunluklarına göre yaratılan katma değer dağılımı incelendiğinde, İSO İkinci 500'de en yüksek payı yüzde 41 ile düşük teknoloji yoğunluklu sanayi işletmeleri alırken, bu grubun payında 3,6 puanlık düşüş görüldü.

Orta-düşük teknolojili sanayilerin payı 1,5 puan artarak yüzde 27,7'ye, orta-yüksek teknolojili sektörlerin payı 2,3 puan yükselişle yüzde 28'e ulaştı. Yüksek teknoloji grubun payı ise 0,3 puan düşüşle yüzde 3,3'e geriledi.

Bu veriler, özellikle orta-yüksek ve yüksek teknolojili sektörler toplamının İSO İkinci 500'de ilk kez yüzde 30 bandını aştığına işaret etse de ulaşılan nokta yeterli bulunmuyor. Dijitalleşme ve yeşil dönüşümün küresel rekabete damga vuracağı bir gelecek açısından sanayicilerin bu alanda daha fazla çaba harcaması gerekiyor.

İSO İkinci 500'de AR-GE yapan kuruluş sayısı, son yıllardaki durağan seyrin ardından 2024'te 11 kuruluş artarak 238 ile en yüksek düzeyine ulaştı. AR-GE harcamaları yüzde 120 artarak 8,6 milyar lira olarak gerçekleşti. Bu harcamalarının üretimden satışlara oranı da binde 62 ile en yüksek düzeyine çıktı.

Sanayi istihdamındaki artışın sınırlı kaldığı 2024'te İSO İkinci 500'ün istihdamı yüzde 2,2 artışla 291 bin kişiyi aştı. Aynı yıl ödenen maaş ve ücretlerdeki artış ise yüzde 90,9 ile enflasyonun oldukça üzerinde gerçekleşti.

İkinci 500'de halka açık kuruluşların sayısı 9 artarak 39 ile en yüksek seviyesine çıktı. İSO 1000 içinde halka açık kuruluşlar sayısında yaşanan artış, sanayide halka açılma eğiliminin kuvvetlenmeye başladığını gösterdi.

Geçen yıl yabancı sermaye paylı kuruluş sayısı 1 artarak 67 oldu.

İSO İkinci 500'de yer alan kuruluşlar bağlı olduğu oda bilgilerine göre sıralandığında, sanayideki Anadolu ağırlığının arttığı ve Türkiye'deki dağılımının daha dengeli bir gelişim göstermeye başladığı seyir devam etti.

İstanbul Sanayi Odası 135 şirketle İSO İkinci 500'de ilk sırada yer alırken, onu 38 şirketle Ege Bölgesi Sanayi Odası, 36'şar şirket ile Kocaeli ve Gaziantep, 34 şirket ile Bursa, 21 şirket ile Ankara izledi.

Gıda şirketleri başı çekti

Sektör gruplandırmasına göre dağılımına bakıldığında firmaların yüzde 62'sinin 4 sektör grubunda toplandığı görüldü. 108 firmayla "gıda ürünleri sanayisi" ilk sırada yer alırken, onu 75 şirketle "kimyasal ürünler, plastik ve kauçuk ürünleri sanayi", 68 şirket ile "tekstil ürünleri sanayi", 61 işletmeyle "ana metaller ve makine imalat sanayisi" takip etti.

Söz konusu 4 sektör üretimden net satışların yaklaşık yüzde 62'sini gerçekleştirdi. İlk üçteki sektörlerin üretimden net satışlar içindeki payı önceki yıla göre azalırken, dördüncü sıradaki sektörün payındaki hafif iyileşme dikkat çekti.

Kaynak: AA

Ekonomi, 2025.07.07 12:59