Yeni bir çalışma, beynin uyanırken nasıl "açıldığını" ilk kez detaylı bir şekilde ortaya koydu. Uyanma sırasında yaşadığımız yorgunluk, kafa karışıklığı veya canlılık hissi, beynin hangi evreden çıktığına bağlı olarak değişiyor.
Sabahları uyanmak sizin için de işkenceyse, yalnız değilsiniz. Alarm sesiyle gözünüzü açmak, gün ışığının aniden içeri dolması ve bir türlü toparlanamamak çoğu insanın ortak kabusu. İsviçreli araştırmacılar tarafından yürütülen yeni bir çalışma, bu sürecin arkasında yatan nörolojik mekanizmaları ortaya koyarak neden bazı sabahların "beter" hissettirdiğini açıklıyor.
UYKUYA DAİR BİLDİKLERİMİZ
Uzun zamandır uykuya dair bazı evrelerin varlığı biliniyor: Yüzeysel uyku (evre I ve II), derin uyku (evre III) ve REM uykusu. REM (Rapid Eye Movement) evresi, rüyaların en yoğun görüldüğü, beynin neredeyse uyanık gibi çalıştığı bir dönem. Bu evreler arasında gece boyunca döngüler halinde geçişler yaşanıyor ve uyanmalar çoğunlukla bu döngülerin sınırlarında meydana geliyor.
YENİ SORULAR YENİ YÖNTEMLER
Peki ama beynimiz bu derin uykulardan nasıl "uyanıyor"? Araştırmacılar, bu sorunun yanıtı için EEG (elektroensefalografi) yöntemini 256 elektrotla uygulayarak beyin dalgalarını uyanma anında yüksek çözünürlükte inceledi. Bu denli detaylı bir ölçümleme daha önce yapılmamıştı. Toplamda 20 katılımcıdan 1.000'den fazla uyanma anı analiz edildi.
UYANIŞ BEYİNDE ÖNCE BAŞLIYOR
Çalışmanın en çarpıcı bulgusu şu: Beyin uyanmaya genellikle önden başlıyor, yani karar alma, dikkat ve yürütücü fonksiyonlarla ilgili olan ön bölgelerde aktivite artıyor. Ardından bu uyanıklık dalgası arka bölgelere doğru yayılıyor. Görsel işlemeyle ilgili arka kısımların en son "uyanması", sabahları neden çevremizi net algılamamızın zaman aldığını da açıklıyor.
Ancak bu yalnızca REM uykusundan uyanıldığında geçerli. Eğer kişi non-REM uykusundayken uyanırsa, uyanıklık önce beynin ortasında bulunan bir "hub" bölgesinde başlıyor ve daha yavaş ilerliyor. Bu da sabahları neden bazen daha sersem, bazen daha zinde uyandığımızı açıklayan bir diğer etken.
UYKU BOZUKLUKLARINA YENİ UMUT
Araştırmacılar, bu bulguların yalnızca uyanma mekanizmasını anlamakla kalmayıp, insomnia (uykusuzluk), parasomnia ve uyku apnesi gibi birçok uyku bozukluğunun tanı ve tedavisine katkı sunabileceğini vurguluyor. Ayrıca epilepsi gibi uyku ile tetiklenen nörolojik rahatsızlıklarda da bu bulgular yeni tedavi stratejilerine yol açabilir.
Yaşam, 2025.07.24 11:07