Türkiye'nin ilk çamaşır makinesinin üretildiği Bursa'nın simgelerinden Tolon Fabrikası yıllar önce yıkıldı ve şimdi ise torunu Güneş Tolon, hem aile mirasını hem de Bursa'nın sanayi hafızasını ayakta tutmak için mücadelesini sürdürmeye devam ediyor. Bursada Bugün'e özel konuşan Kamil Tolon'un torunu Güneş Tolon, yıkılan bir fabrikadan daha fazlasını anlatarak dedesinin anılarını canlandırdı.
BUSE ATEŞ / BURSADA BUGÜN
Türkiye'nin sanayileşme tarihinde derin izler bırakan mucit, girişimci ve öncü sanayici Kamil Tolon, yalnızca yerli çamaşır makinelerinin üreticisi olarak değil, Türkiye'nin kendi gücüyle kalkınabileceğini kanıtlayan ender isimlerden biri olarak biliniyor. Onun adı, özellikle Bursa'da bir dönem şehrin ekonomik nabzını tutan Tolon Fabrikası ile özdeşleşmiş durumda.
Bugün ise bu fabrikanın hikayesi, yıkılan bir binadan çok daha fazlasını anlatıyor... Yok edilen bir hafızayı, kaybolmaya yüz tutan bir başarı mirasını ve torunu Güneş Tolon'un bitmeyen mücadelesini...
Yıllarca Türkiye'nin ilk çamaşır makinesi ve ilk elektrik motorunun üretildiği yer olarak Osmangazi ilçesine bağlı Sıcaksu bölgesindeki fabrika, 2010-2015 yılları arasında belediyenin kamulaştırma girişimleri ile tartışmalı bir sürecin içine girdi. Aile, bu karara karşı çetin bir hukuk mücadelesi başlattı. Dava Yargıtay'a kadar taşındı ve emsal niteliğinde bir kararla haklarını aldılar. Ancak buna rağmen arsanın mülkiyeti belediyeye geçti.
2017 yılında ise herkesin "korunması gereken kültür varlığı" olarak bildiği Tolon Fabrikası, depreme dayanıksız denilerek bakanlık izniyle yıkıldı. Yıkımla birlikte Türkiye'nin yerli sanayi hafızasında önemli bir sayfa kapanmış oldu. Yetkililer yeniden yapılacak sözü verdi fakat aradan yıllar geçmesine rağmen hiçbir adım atılmadı.
Bu nedenle yıkım, sadece bir binanın yıkılması değil, Bursa'nın tarihine kazınmış bir değerin toprağa gömülmesi olarak hafızalara kazındı.
"BU PROJE BİR LİSE ÖDEVİ OLARAK KALMASIN DEDİM"
Güneş Tolon, büyük dedesi Kamil Tolon'un mirasıyla ilk kez lise yıllarında derinden yüzleştiğini söyleyerek, "Ailemin eşsiz mirasını lise projemi yaparken keşfettim. Sonra 'Bu neden bir lise projesi olarak kalsın?' dedim ve kendi çabalarımla kitabımı yayımlattım" dedi.
Bursa'nın sanayi tarihine yön veren bir ailenin mensubu olduğunu fark ettiği o dönem, Güneş Tolon'un bugün verdiği mücadelenin başlangıcı oldu.
BURSA'NIN HAFIZASINDA DERİN BİR YARA: YIKIM GÜNÜ
Tolon Fabrikası'nın hikayesi aynı zamanda Güneş Tolon'un çocukluk hatıralarının ağır bir parçası oldu. Belediye tarafından yürütülen kamulaştırma süreci, ardından gelen yıkım kararı ve binanın yok oluşuyla ilgili Güneş Tolon, "Kelimenin tam manasıyla kültür varlığımız yok edildi" ifadelerini kullandı.
Torun Tolon, "Türkiye'nin ilk çamaşır makinesinin yapıldığı yer depreme dayanıksız diye yıkıldı. Rekonstrüksiyon sözü verildi ama yıllardır hiçbir ilerleme yok" sözleriyle duruma karşı olan üzüntüsünü dile getirdi.
"MENDERES'E 'MOTORSUZ NASIL MAKİNE ÜRETİRİZ?' DİYE SORMUŞ..."
Güneş Tolon, en çok etkileyen aile anılarından biri, Kamil Tolon ile Adnan Menderes arasındaki o unutulmaz diyaloğu da Bursada Bugün'e anlatarak duygusal anlar yaşadı.
Tolon, "Dedem, 'Motorsuz nasıl makine üretiriz Sayın Başbakanım?' diye sorduğunda Menderes ona 'Kamil, sen onu da yaparsın' demiş. Bu basit bir cümle değil. Bir ülkenin kendi sanayicisine duyduğu güvenin yansıması" dedi.
Bugün Türkiye'nin ilk elektrik motoru denildiğinde akla gelen ismin Kamil Tolon olması da işte bu güvenin boşa olmadığının en büyük kanıtı oldu.
YIKILAN FABRİKANIN PEŞİNDE YÜKSELEN BİR MÜCADELE
Fabrikanın yeniden inşası için verdiği mücadeleyi anlatan Güneş Tolon, Kamu Denetçiliği Kurumu'na başvurmasının dönüm noktası olduğunu söyleyerek, "CİMER'den yanıt alamadım. Sonra Ombudsmanlık kurumuna başvurdum. Çok ilgilendiler. Dostane çözüm kararı verdiler. Şimdi imar planı yapılınca inşa sürecinin başlayacağı söyleniyor" dedi.
Ayrıca Güneş Tolon, bu mücadelenin sadece aile mirası için değil. Bursa'nın kültürel ve sanayi kimliğini korumak için de verildiğini de söyledi.
"GERÇEK BİR YENİDEN İNŞA İÇİN ÜÇ ŞART: ÖZGÜNLÜK, ESTETİK VE RUH"
Güneş Tolon, yıkılan fabrikanın yeniden yapılması yalnızca bir inşaat faaliyeti olmamalı ve, "Özgünlüğü korunmalı, estetik olmalı ve en önemlisi o binanın ruhu geri getirilmeli" dedi.
Bu ruhun en önemli taşıyıcısı ise fabrikanın sanayi müzesine dönüştürülmesi fikri oldu. Güneş Tolon bu öneriler için, "Sonuna kadar destekliyorum. Dedemin adı ve Türkiye'nin sanayi hafızası böyle yaşamalı" ifadelerini kullandı.
"DEDEMİN RUHU HUZUR BULACAK..."
Bir gün fabrika yeniden inşa edilirse ne hissedeceğini sorusuna ise gözlerinin önüne hep aynı sahnenin geldiğini söyleyerek, "Bina karşısında durup 'Buna katkı sundum' diyeceğim. Dedemin ruhunun huzur bulacağını düşünüyorum" şeklinde konuştu.
BURSA'NIN KAYBOLAN HAZİNESİ YENİDEN DOĞACAK MI?
Bugün Tolon Fabrikası'nın yerinde sessizlik hakim. Ancak bu sessizlik, Güneş Tolon'un mücadelesiyle belki bir gün yeniden üretimin, emeğin ve tarihin sesine dönüşebilir...
Bursa, sanayinin Türkiye'deki doğum yeri olarak anılırken, bu doğuşun gerçek simgelerinden biri olan Tolon Fabrikası'nın yeniden inşası, şehre yeniden nefes aldıracak bir adım olarak sürecin ilerlemesini bekliyor.
Bursa Bölge, 2025.12.05 12:52