Cari açık kurda baskıyı artırıyor

Merkez Bankası verilerine göre Ocak ayında cari açık 9 milyar 849 milyon dolar oldu. Bu rakam verinin hesaplanmaya başladığı tarih olan Aralık 1984'ten bu yana en yüksek seviyeye işaret ediyor. Verinin detaylarına bakmadan önce kısaca "cari açık" kavramı ne anlama geliyor izah edeyim.

Bir ülkenin ödemeler dengesi bilançosu dış ticaret, hizmetler sektörü gelirleri, yatırım gelirleri ve cari transferler kalemlerinden oluşuyor. Her bir kalem ayrı ayrı gelir-gider hesaplarında izleniyor. Söz konusu ülkenin cari işlemlerinde borçlarının toplamının, alacaklarının toplamını aşması halinde de ödemeler bilançosunda açık oluşuyor. Oluşan bu açığa "cari açık" adını veriyoruz. Tahmin edeceğiniz üzere bu şekilde oluşan açık ekonomide istenmeyen bir durum olarak değerlendiriliyor.

Türkiye gibi gelişmekte olan ülkelerin çoğunda cari açık ekonomide kronik bir sorun olarak ele alınıyor. Elbette her ülkenin kendine has özellikleri cari açık tablosunun oluşmasında etkili oluyor. Örneğin Türk insanının altın tutma alışkanlığı ve enerjide net ithalatçı konumda olması gibi konular sürekli cari açık vermesine neden oluyor. Ancak Türkiye'nin son dönem cari açığında sadece enerji ve altın yer almıyor.

Mesela Merkez Bankası hesaplamalarına göre; Ocak 2022'de altın hariç cari açık 6.4 milyar dolar iken bu yıl ocakta 5.1 milyar dolara inmiş durumda. Enerji hariç cari denge geçen yıl ocak ayındaki 1.2 milyar dolar fazla vermişken bu yıl ocakta 2.2 milyar dolar açık verir pozisyona dönmüş.

Bu veriler neticesinde 2022 yıl Ocak ayında 1,7 milyar dolar olan altın ve enerji hariç cari açık bu yılın aynı ayında 2,6 milyar dolara yükselmiş oluyor.

Peki cari açığın artması döviz kuru üzerinde nasıl bir etki yaratıyor?

Döviz piyasası da kabaca arz-talep mekanizması üzerinde kurulu. Yani bir ülkede yabancı paraya olan talep eğer aynı düzeyde karşılanamazsa kurda da artış meydana geliyor. Elbette buna ilave olarak enflasyon, ülke riski ve yerel merkez bankasının politika faizi gibi konular da var. Mesela yüksek enflasyon bireyleri dövize yönlendirebiliyor. Buna ek olarak yerel paranın değerinin düşmesi de dövize olan ilgiyi artıyor.

Bir ülkeye giren döviz miktarı çıkan döviz miktarından az olduğu takdirde o ülkedeki döviz ihtiyacı da artmış oluyor. Dolayısıyla cari açığın yükselmesi bir yandan döviz ihtiyacını da artırdığı için kur üzerinde yukarı yönlü baskının da artmasına neden oluyor.