Tarihi Cumalıkızık Köyü

Uludağ'ın kuzey eteklerinde 1300 yıllarında Oğuzların 'Kızık' boyu tarafından kurulmuş olan Cumalıkızık Köyü, Osmanlı Devleti'nin Bursa'da yerleştiği ilk yerlerden biri olma özelliğini taşıyor. Bursa'nın Yıldırım ilçesinde bulunan ve 700 yıllık tarihi olan Cumalıkızık 1980 yılında 'Doğal ve Kentsel Sit Alanı' olarak koruma altına alındı, 2014 yılında ise UNESCO tarafından 'Dünya Miras Listesi'ne kaydedildi.

Osmanlı kadı sicil kayıtlarına göre Bursa'da ondan fazla Kızık adında köy kurulmuş, ancak bu köylerden sadece beş tanesi günümüze kadar varlığını sürdürebilmiştir. Bu köyler; Cumalıkızık, Derekızık, Hamamlıkızık, Değirmenlikızık ve Fidyekızıktır. Köylerden sadece Cumalıkızık köyü mimari dokusunu koruyabildi.

Osmanlı sivil mimarisinin en güzel örneklerini günümüze ulaştıran Cumalıkızık Köyü'nde 270 adet Osmanlı Dönemi'ne ait ev bulunuyor, bu evlerden 180 tanesi günümüze kadar ulaşmış ve kullanılabilir durumda, diğer evler ise restorasyon ve koruma çalışmaları altına alınan yapılar.

Osmanlı sivil mimarlık örneklerinin sergilendiği adeta bir açık hava müzesi konumunda olan Cumalıkızık Köyü'nde yer alan evler genelde iki veya üç katlı, ahşap hatıllı moloz taş duvar üzerine oturtulmuş, ikinci ve üçüncü katları ahşap iskeletli ve kerpiç dolgulu yapılardır. Dış sofalı plan tipine göre yapılan evlerin avlu kısmında kiler, ahır, tuvalet ve samanlık bulunur. Evlerin bahçe duvarları ise mahremiyetin sağlanması için yüksek inşa edilmiştir. Köyün Uludağ'ın eteklerinde yer almasından dolayı çok soğuk geçen kış mevsiminde, ikinci katlar genelde kışlık olarak kullanılır ve alçak tavanlı yapılırdı.

Cumalıkızık Köyü'nün adının nereden geldiği ile ilgili iki farklı rivayet var. İki kısımdan oluşmuş olan Cumalıkızık adının 'Kızık' bölümü için ilk rivayet, adının Kızık boyundan geldiği; diğer rivayet ise, Uludağ eteğine kısılmış olması nedeniyle kısık dendiği, zamanla değişime uğrayarak 'Kızık' şekline dönüştüğüdür. İsmin Cumalı bölümü için de iki rivayet bulunuyor. İlk rivayete göre Bursa'nın fethi sonrasında bölgedeki ilk Cuma namazının burada kılınmış olmasından dolayı bu adın verildiği; diğer rivayet ise köye başlangıçta Camilikızık denirken zamanla Cumalıkızık olarak değiştiğidir.

Cumalıkızık'a ait bilinen ilk belge, Orhan Gazi'ye ait olan külliyeden bahseden 1339 yılına tarihlenen 'Orhan Gazi Vakfiyesi Cumalıkızık Köyünde' adlı belgedir. Bu belge, imaretin devam edebilmesi için kırsal alanlarda tarımsal faaliyetlerin akışının olması gerektiğini vurgular. Cumalıkızık'ın kuruluşu ile ilgili köydeki bir rivayet ise, Orhan Gazi'nin Bursa'nın fethi öncesinde ordunun ihtiyaçlarını karşılayabilmek ve destek sağlamak için köyü kurduğu yönündedir.

700 yılı aşkın bir süredir varlığını sürdüren ve özgünlüğünü koruyan Cumalıkızık köyünde bulunan Cumalıkızık Cami, Cumalıkızık Hamamı ile caminin yanında yer alan Zekiye Hatun Çeşmesi ile köyün girişinde yer alan Cumalıkızık Mezarlığı anıtsal yapılar olarak tescil edilmiş ve koruma altına alınmıştır. Köyde bulunan anıtsal ağaçlar kesilemez ve onlara zarar verilemez. Toplam yedi köyden oluşan köyün Orta Mahalle tarafında köy kahveleri ile köyün camisi bulunur.

Hem kentsel sit alanı, hem de UNESCO Dünya Miras Alanı olması ile özel bir konuma sahip olan Cumalıkızık köyünde 2015 yılında ziyarete açılan, köyün tarihini ve geleneklerini gelecek kuşaklara aktarmayı amaçlayan Cumalıkızık Köy Müzesi'nde köyün tarihine ait eserler sergileniyor. Pazartesi hariç her gün müzeyi ücretsiz olarak 09:30 - 17:30 saatleri arasında ziyaret edebilirsiniz.

Bursa - Ankara karayolundan Deliçay mevkiine ayrılan yolu takip ederek köye ulaşabilir veya toplu taşıma ile Cumalıkızık (Değirmenönü) metro durağında indikten sonra Cumalıkızık dolmuşları ile köye yine kolayca ulaşabilirsiniz.