Osman Hamdi Bey'in resimlerindeki Yeşil Cami

Türk Resim Sanatının önemli sanatçılarından biri olan ressam, arkeolog ve müzeci Osman Hamdi Bey (1842 - 1910) resimlerinde cami ve türbe gibi dini yapıların içerisinde betimlenen sahnelere sıklıkla yer veriyordu. Bu yapılardan biri de erken dönem Osmanlı mimarisinin önemli yapılarından biri olan, Çelebi Sultan Mehmet tarafından Hacı İvaz Paşa'ya yaptırılan Bursa Yeşil Camii.

Osman Hamdi Bey Yeşil Cami'yi betimlediği resimlerinde en çok, caminin ana mekânında kapının yanında bulunan geniş eyvanı resmetmiştir. Bunun yanı sıra tarihi yapılara, mimari süslemelere, İznik çinilerine, hat örneği kitabelere, oymalı ahşap kapılara da sıklıkla resimlerinde yer vermiştir.

1419 - 1421 yılları arasında tamamlanan Yeşil Cami; türbe, medrese, hamam ve imaret ile birlikte külliye topluluğunun bir parçasıdır. Yeşil Cami'nin kubbesindeki ve minarelerindeki yeşil kiremit örtüden dolayı külliye, yeşil olarak tanımlanıyor. 1855 depreminde zarar gören cami, Ahmed Vefik Paşa tarafından Fransız mimar Leon Parvillee'ye tamir ettiriliyor.

19. yüzyıl Oryantalist ressamlar arasında yer alan Osman Hamdi Bey, diğer Oryantalist ressamlardan farklı olarak resimlerinde geleneksel sanatları ve doğduğu toprakların kültürünü, sanatını, mimarisini yansıtmıştır.

Bursa Yeşil Cami'nin iç mekânının betimlendiği ve bu yazıda inceleyeceğimiz resimlerden bazıları: İki Müzisyen Kız (1880), Kaplumbağa Terbiyecisi (1906) ve Kuran Okuyan Hoca (1910).

İki Müzisyen Kız (1880): Bursa Yeşil Cami'de geçen sahne, caminin namazgah bölümünde resmedilmiş. Resimde ayakta duran kız tambur, oturmakta olan kız ise def çalıyor. Yerde Osmanlı nakışları ile süslü olan bir halı, arka planda ahşap oymalı bir pencere ile çinilerle süslü bir duvar yer alıyor.

Osman Hamdi Bey'i çağının oryantalistlerinden ayıran en önemli özelliği kadını toplum içinde var etmeye çalışması. İki Müzisyen Kız tablosunda tasvir ettiği gibi kadınları okuyan, bireysel kimliklerinin ve yeteneklerinin farkında olan, kendini geliştiren kadın kimliği ile ayakta duran kadınlardır.

İki Müzisyen Kız tablosu, Pera Müzesi'nde sergileniyor.

Kaplumbağa Terbiyecisi (1906): Bursa Yeşil Camii'nin üst kat odalarından birinde geçen sahnede Osman Hamdi Bey kendisini bir derviş görünümünde betimlemiştir. Resimde hafifçe eğilmiş ve yerde dolaşan kaplumbağaları inceliyor. Ellerini arkasında kavuşturan figürün elinde bir ney, sırtında ise bir nakkare (vurmalı bir çalgı) bulunuyor. Resimdeki tek ışık kaynağı zeminden başlayan bir penceredir. Bu pencere Yeşil Cami'ye girerken kitabenin üzerinde görülen penceredir. Pencerenin arka kısmında ise resmin betimlendiği yer olan hünkâr mahfili bulunuyor.

Simgesel bir resim olan Kaplumbağa Terbiyecisi'nin simgesel anlamı: Resimde görülen kaplumbağalar yavaş ve hantal yapıları ile Osmanlı toplumundaki Batılılaşmaya karşı direnç gösteren kesimi yansıtıyor. Onları terbiye eden figür sanatçının kendisi, pencere ise batılılaşmayı, aydınlık bir dünyayı temsil ediyor. Figürün elinde tuttuğu ney, sanatı simgeler ve Batılılaşma yolunda sanatın önemini vurgular.

Resim, Pera Müzesi koleksiyonunda yer alıyor.

Kuran Okuyan Hoca: Bursa Yeşil Cami'nin iç mekânında betimlenen resimde Kuran mahfazası, cam kandiller, yazı levhası ve rahlesinin başında oturmuş olan bir erkek resmedilmiş. Sahne, caminin sol mahfilinde geçiyor. Mahfil, mermer bir korkuluk ile ayrılıyor ve üzerinde üç kandil asılı. Erkek figürünün arkasında yer alan sehpanın üzerinde bir mahfazaya yer verilmiş, sehpanın alt rafında ve yerde dağınık olarak resimlenen kitaplar bulunuyor.

Kuran Okuyan Hoca, Osmanlı camilerinin çini işlemeli iç mekanını yansıtan örneklerden biri. Duvardaki çinilerin arasında yer alan kûfi ve sülüs yazıları İslam sanatının yazı tipolojisini örnekliyor. Resimde yer alan levhada Arapça olarak ''Allah'ın mağfiretine tevekkül ettim. O, çokça bağışlayan merhamet sahibidir'' yazılı. Levhanın altında ise, ''Dağlar parça parça olsa, gökyüzü yarılsa bile'' yazan bir kitabe bulunuyor.

Kuran Okuyan Hoca tablosu, Sakıp Sabancı Müzesi koleksiyonunda yer alıyor.