Bursa'nın değeri: Cemal Nadir Güler

Bursa'da 13 Temmuz 1902 yılında doğan Cemal Nadir, Türk karikatür sanatının ilk büyük ustası olarak kabul ediliyor. Babası Bulgaristan göçmeni, adliyede memur olarak çalışan Şevket Bey, annesi Bursalı ev hanımı Nuriye Hanım'dır.

İlkokulu Bursa'da, ortaokulu Bilecik'te okuyan Cemal Nadir, Sanayi-i Nefise Mektebi (Güzel Sanatlar Okulu) sınavlarını kazandığı halde okula alınmaz. Büyük bir düş kırıklığı yaşayan Cemal Nadir, memur babasına yardımcı olmak için Bursa'da makine çıraklığı ile kasnakçılık yapmaya başlıyor, ancak verem hastalığının verdiği güçsüzlük sebebiyle tabelacılık yapmaya karar veriyor.

Bursa'nın düşman işgalinden kurtulması ile yörede bulunan ilkokullarda geçici bir süre gezici resim öğretmenliği yapan Cemal Nadir'in resimleri daha çok karikatürü anımsatıyordu. Yakın çevresinde yapmış olduğu karikatürler ile beğeni kazanan sanatçının ilk karikatürleri 1920 yılında, Sedat Semavi'nin İstanbul'da yayınladığı Diken adlı dergide yayınlandı. 1922 ve 1923 yıllarında Akbaba Dergisi'nde de çizimleri yayınlanan Cemal Nadir, karikatürist olarak şansını denemek için tüm birikimiyle 1926 yılında İstanbul'a gider. Bu denemesinde başarılı olamayan sanatçı, kısa bir süre sonra Bursa'ya ve tabelacı dükkanına dönüyor. 1 Kasım 1928 tarihinde gerçekleşen harf devrimi ile Latin harflerinin kabul edilmesiyle Cemal Nadir'in Bursa'daki küçük tabela dükkanının işleri birdenbire artar. O dönemde Bursa'da bulunan tüm işyerleri tabelalarının yazı ve resimlerinin Cemal Nadir'in elinden çıktığı söylenebilir.   

Karikatür çizimine olan ilgisi çocukken başlayan ve karikatür aşkı hiç bitmeyen Cemal Nadir İstanbul'daki gazete ve dergilere çizimlerini göndermekten asla vazgeçmiyor. Sonunda beklediği teklifi Akşam Gazetesi'nden alan sanatçı, gazetenin sahibi ve başyazarı Necmettin Sadak tarafından, gazetede her gün çizim yapmak üzere İstanbul'a davet edilir. 1943 yılında Cumhuriyet Gazetesi'ne geçen sanatçı, ölümüne kadar burada binlerce karikatür çizer. Türk karikatüristleri arasına adını altın harflerle yazdıran Cemal Nadir, karikatür sanatının kendisi için ifade ettiği anlamı bir yazısında şöyle açıklar: 'Ben karikatürü bir güzel koku gibi insana bir an zevk verdikten sonra elde bırakıp havaya karışan bir marifet olmaktan başka türlü anlıyorum. O, ne palyaçoluktur ne de göbek attıran çeneleri ağrıtan kahkahadır. Bence karikatür, insan beyninin muhtaç olduğu tebessüm ve tefekkürü temin eden bir güzel sanat olmalıdır.'

Cemal Nadir, çizimlerinde siyasetten çok sıradan insanlara ve onların gündelik yaşamlarına yer vermiş olması nedeniyle Türkiye'de 'gündelik yaşamın karikatürü' tarzını başlatmış olan ilk sanatçı olarak kabul ediliyor. Sanatçının karikatürlerindeki karakterler ve mekanlar kalın, ancak esnek çizgilerle oluşturulmuş, siyah beyaz zıtlığı büyük hacimlerle vurgulanmıştır. Çizimlerinde hareket unsuru en aza indirgenmiş, karakterlerin yüzlerindeki mimik ve jestler yapay, karakterlerin tipleri iç mekâna oranla oldukça iri, duvarlarda yer alan resim çerçeveleri, aynalar, sandalyeler genellikle yamuk ve esnektir.

Gazetede gündelik çizdiği karikatürlerinin yanı sıra Akbaba, Arkadaş, Köroğlu, Yedigün, Doğan Kardeş, Aydabir gibi haftalık ve aylık dergilerde de karikatürleri yayınlanan Cemal Nadir, 1942 yılında Amcabey adıyla kendi dergisini çıkarır. Bu arada ülkemizin ilk çocuk dergilerinden biri olan Arkadaş adlı dergiyi de Vedat Günyol ile birlikte yayınlar.

Karikatür sergileri açan ve karikatürlerini düzenli olarak albümler halinde basan sanatçı, 1932 yılında en ünlü karakterlerinden biri olan Amcabey'in çizgi film olarak canlandırılması girişiminde bulunmuş ancak dönemin teknik olanaksızlıkları sebebiyle bu projesinden vazgeçmek zorunda kalmıştı.

Özel yaşamında karikatürlerinin aksine oldukça çekingen, kötümser ve içine kapanık biri olarak bilinen Cemal Nadir'i Hüsamettin Bozok şöyle tanımlıyor: 'Mükemmel bir otodidakt örneği olan Cemal Nadir'i yakından tanıyanlar onu terbiyeli, zarif ve mütevazı bir insan olarak belirtmişlerdir. Gene yakından tanıyanlar onu, ruhunun derinliklerinden keyif ve neşe sızan bir şahsiyet değil, eserlerinin tam tersine olarak melül bir şahsiyet olarak hatırlıyor.'

1947 yılında kırk beş yaşında hayata gözlerini yuman Cemal Nadir ülkemizde beş, ABD'de bir karikatür sergisi açmış, Viyana Uluslararası Karikatür Yarışması'nda birinci olmuştur.

Adı, İstanbul'da Cağaloğlu'nda çalıştığı Akşam Gazetesi'nin yer aldığı Acımusluk Sokağı'na ve Bursa'da bir caddeye verilen Cemal Nadir'in naaşı İstanbul'da Zincirlikuyu Mezerlığı'na defnedilmiştir.