Ünlü daralması Türkçede sık rastlanan ses olaylarından biridir. A ya da E harfiyle biten bir kelimeye şimdiki zaman cümlelerinde kullanılan -yor eki geldiğinde sonraki harf I ya da İ harfine dönüşür. Buna ünlü daralması denir.
Ünlü Daralması Nedir?
Son hecesinde geniş ünlü olan bir kelimenin (-a ya da -e) -yor eki almasıyla sondaki sesli harfin daralmasına ünlü daralması denir.
Örnekler:
1- Gelmek
Kökü: Gel (e)
Geleyor - Yanlış Kullanım
Geliyor - Doğru Kullanım
2- Kalmak
Kökü: Kal (a)
Kalayor - Yanlış Kullanım
Kalıyor - Doğru Kullanım
Ünlü Daralması Neden Olur?
Ünlü daralmasının neden, kelimelere getirilen -yor ekidir. Türkçe yazıldığı gibi okunan bir dil olduğu için ''seveyor'' değil ''seviyor'' şeklinde yazmak ve telaffuz etmek gerekir.
Ünlü Daralması Örnekleri
A- Tek Heceli Kelimelerde Ünlü Daralması Örnekleri
Tek heceli kelimelerde genellikle bir tane sesli harf bulunur. Bu sesli ''a'' ya da ''e'' ise, o sözcükte ünlü daralması meydana gelir.
Örnek Cümleler:
1- Ben de tam ona bakıyordum.
Bakmak - bakıyordum
2- Eskiden ben de kitap okumayı senin kadar çok seviyordum.
Sevmek - Seviyordum
3- Bir şey mi oldu, neden kaşlarını çatıyorsun?
Çatmak - çatıyorsun.
4- Dükkanında ne tür ürünler satıyorsun?
Satmak - Satıyorsun
Not: Soru cümlelerinde kullanılan fiillerde de ünlü daralması olabilir. Ünlü daralmasında önemli olan cümlenin yapısı değil kelimedeki sesli harfler ve o kelimenin aldığı ektir.
Örnek Soru Cümleler:
1- Sen hem sol hem de sağ elinle mi yazı yazıyorsun?
Yazmak - Yazıyorsun
2- Öyle dikkatli dikkatli nereye bakıyor?
Bakmak - Bakıyor
Not: Aşık ve tekke edebiyatında ''ne edeyim'' kelimesinin ''nideyim'' şeklinde yazılması, ünlü daralması değildir. Bu tür yazım farklılıklarının temel nedeni çeşitli yörelerde bazı kelimelerin başka şekillerde telaffuz edilmesidir.
B- İki Heceli Kelimelerde Ünlü Daralması
İki heceli sözcüklerde heceye değil son harfe bakılır. Sadece son harfi a ya da e olan kelimelerde ünlü daralması olur.
Örnek Cümleler:
1- Şu an kuruyan çamaşırları katlıyorum.
''Katla'' kelimesinin son harfi ''a'', ''ı'' harfine dönüşür.
Katlayor - Yanlış
Katlıyor - Doğru
2- Bence o umursamaz görünse de aslında kıskançlıktan çatlıyor.
Çatlayor- Yanlış
Çatlıyor - Doğru
3- Tam kırk dakikadır otobüsün gelmesini bekliyorum.
''Bekle'' kelimesinin son harfi ''e'', aldığı ekle birlikte ''i'' harfine dönüşür.
Bekle - bekliyor
4- Bu fotoğrafı çocukluğumdan beri saklıyorum.
Sakla - Saklıyorum
Kaynak: BURSADA BUGÜN
Eğitim, 2023.11.17 15:59