Ünsüz yumuşaması nedir?

Ünsüz yumuşaması, Türkçemizde yer alan önemli ses olaylarından biridir. Ünsüz yumuşamasının bilinmesi günlük konuşma dilinde ve yazın alanında doğru kullanımlar için gerekli. Ünsüz yumuşaması, süreksiz sert ünsüzlerle biten kelimelerin ünlü ile başlayan bir ek alması ile yumuşaması durumudur.

 Ünsüz Yumuşaması Nedir?

 P, ç, t, k seslerinden biri ile biten Türkçe ya da yabancı kelimelere ünlü ile başlayan ekler; yapım veya çekim ekleri getirildiğinde kelime sonundaki sert ünsüz yumuşar. Bu yumuşama ile b, c, d, g, ğ' ye dönüşür. Bu duruma ünsüz yumuşaması denir. Hatta g'nin ğ'ye dönüştürüldüğü de görülür.

 Örnekler:

 ağaç-ağaca, saçak-saçağı, poşet-poşedin, biftek-bifteği, almak-almağa, gardolap-gardolabın, ekmek-ekmeği, kitap-kitabı, diyalog-diyaloğu

- Sert ünsüzün iki ünlü arasında kalması sonucu, kelime sonunda iki ünsüz bulunduğunda da yumuşama görülmektedir.

 Ünsüz Yumuşaması Konu Anlatımı ve Örnekleri

 Ünsüz yumuşamasında;

 p ünsüzü b ünsüzüne

 ç ünsüzü c ünsüzüne

 t ünsüzü d ünsüzüne

 k ünsüzü g veya ğ ünsüzüne dönüşerek yumuşar.

 Örnekler:

 kitap-kitabı

 ağaçı- ağacı

 kağıtı-kağıdı

 çocuk-çocuğu

 - Çocuğunuz benim kitabımı yırttı.

 - Evimizin bahçesindeki ağacı düzenli olarak budardı.

 - Defter sayfalarını dikkatli kullanırdı çünkü kağıdın değerini bilirdi.

 - Bazı tek heceli kelimelerde yumuşama olmaz.

 Örnekler :

 top-u - topu

 et-i - eti

 saç-ı - saçı

 süt-e - süte

 Dolaptaki süte dokunma, son kullanım tarihi geçmiş.

 Sarı saçını topla lütfen, çok dökülüyor.

 Ali topu attı ama dışarıya.

 Poşetteki eti çıkar ve dolaba koy lütfen.

 - Yabancı sözcüklerde yumuşama görülmez.

 Örnekler:

 hukuk-u - hukuku

 tabiat-ı - tabiatı

 devlet-e - devlete

 tahakkuk- tahakkuku

 şöbiyet-i - şöbiyeti

 - Sanat, millet, ahlak, cumhuriyet, evrak, sepet, hukuk, devlet gibi yabancı kökenli kelimelerde yumuşama olmaz.

 Örnekler:

 tazyiki (doğru) - tazyiği (yanlış) ; hukukun (doğru) - hukuğun (yanlış) ; ahlakım (doğru) - ahlagım veya ahlağım (yanlış) ; anketin (doğru) - ankedin (yanlış); millete (doğru) - millede (yanlış) ; merakımı (doğru) - meragımı veya merağımı (yanlış) ; sanatı (doğru) - sanadı (yanlış) ; devletin (doğru) - devledin (yanlış).

- Özel isimlerin sonunda bulunan sert ünsüzler yazarken yumuşamaz ama okunurken yumuşar.

 Örnekler:

 Ahmet-e (yazılışı)

 Ahmede (okunuşu)

 Çardak-a (yazılışı)

 Çardağa (okunuşu)

 Sinop-a (yazılışı)

 Sinoba (okunuşu)

 - Dilimizde Arapçadan gelen ve son hecesindeki ünlünün uzun okunduğu kelimelerde ünsüz değişimi yapılmaz.

 Örnek:

 Sınavda hukukun sorularını yapmaya çalışacakmış.

 - Ünsüz sertleşmesi de yumuşaması da doğrudan Türkçe'nin telaffuzu ile ilgilidir. Bunlar, sonradan kurallara bağlanmıştır. Eğer bir ünsüz yumuşatıldığında ve sertleştirildiğinde kulağa hoş geliyor ise olacak; hoş gelmiyor ise olmayacak anlamına gelir.

 - Yumuşama, tek heceli kelimelerde bazen görülse de genellikle yoktur.

 Örnekler:

 ip-e / ipe

 suç-u / suçu

 et-e / ete

 ak-ı / akı

 tok-a /toka

 acık-an / acıkan

 alt-ında / altında

 lig-in / ligin

 ok-u / oku

 birik-en / biriken

 aç-ı / açı

 süt-ü / sütü

 - Sert ünsüzle biten bazı sözcüklerde, ünsüz yumuşaması görülmemektedir.

 tahakkuk-un / tahakkukun

 saç-ın / saçın

 devlet-im / devletim

 çöp-ü / çöpü

 - Sert ünsüzün iki ünlü arasında kalmasının sonucu ünsüz yumuşaması görülse de, iki ünsüzün bulunmasında da yumuşama görülür. Ünsüz yumuşaması tamamen sert ünsüzden sonra gelen ünlü ile alakalı bir husustur.

 Örnekler :

 borç / borcun ; kalp / kalbin ; kurt / kurdun ; denk / dengin ; renk / rengi ; kepenk / kepengi

Kaynak: BURSADA BUGÜN

Güncel, 2023.11.17 16:42